Yaşlı İnsanlara Vasi Tayini Nasıl Yapılır?

Yaşlılık dönemi, bireylerin fiziksel ve zihinsel kapasitelerinde doğal azalmalar getirebilir. Bu süreçte, bazı yaşlı bireyler kendi işlerini yönetmekte zorlanabilir, mali kararlar almakta veya günlük ihtiyaçlarını karşılamakta yetersiz kalabilir. İşte tam bu noktada, vasi tayini devreye girer.

Türk Medeni Kanunu'na göre düzenlenen vasi tayini, yaşlı bireyin kısıtlanmasını ve bir vasinin atanmasını içerir.

Bu makalede, yaşlı insanlara vasi tayini sürecini adım adım ele alacağız, yasal dayanakları inceleyeceğiz ve pratik tavsiyeler sunacağız. Amacımız, bu konuyu netleştirmek ve okuyuculara rehberlik etmektir.

Vasi tayini, sadece yaşlılık nedeniyle değil, genel olarak vesayeti gerektiren hallerde uygulanır. Ancak yaşlı bireyler için en yaygın neden, kendi başlarına karar verememe durumudur.

Bu süreç, mahkeme kararıyla gerçekleşir ve hem yaşlı kişinin hem de vasinin haklarını gözetir. Türkiye'de bu konu, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'nın rehberlik belgeleriyle de desteklenir. 

Vasi Tayini Nedir?

Vasi tayini, hukuki ehliyeti sınırlı olan bireylerin, özellikle yaşlıların, kişisel ve mali işlerini yönetmek üzere bir kişinin mahkeme tarafından atanmasıdır. Türk Medeni Kanunu'nun (TMK) 396. ve devamı maddelerinde düzenlenen vesayet kurumu, velayet altında olmayan küçükleri ve kısıtlı erginleri kapsar.

Yaşlılar için ise, TMK'nın 408. maddesi temel dayanak oluşturur: Kendi işlerini göremeyecek durumda olan yaşlılara vasi tayin edilebilir. Bu, yaşlı bireyin akıl zayıflığı, fiziksel yetersizlik veya benzeri nedenlerle kendi menfaatlerini koruyamaması halinde geçerlidir.

Vesayet ilişkisinde, atanan kişi vesayet altındaki bireyin yasal temsilciliğini üstlenir ve temsil yetkisi kapsamında hukuki işlemleri yürütür. Örneğin, yaşlı bir bireyin banka hesaplarını yönetmek, sağlık kararları almak veya mülk satışını onaylamak gibi görevler vasiye düşer. Ancak vasi, bu yetkileri keyfi kullanamaz; mahkeme denetimi altındadır. Vesayet daireleri, sulh hukuk mahkemesi (vesayet makamı) ve asliye hukuk mahkemesinden (denetim makamı) oluşur. 

Günümüzde, yaşlı nüfusun artmasıyla vasi tayini davaları daha sık görülür. Örneğin, Alzheimer gibi hastalıklar nedeniyle yaşlı bireylerin kısıtlanması yaygındır. Vasi tayini, bireyin özgürlüğünü tamamen kaldırmaz; sadece belirli alanlarda kısıtlama getirir. Bu sayede, yaşlı kişi günlük hayatına devam edebilirken, önemli kararlar vasinin onayıyla alınır.

Vasi tayini, gönüllü veya zorunlu olabilir. Yaşlı birey kendisi vesayet talep ederse (TMK m. 408), süreç daha hızlı ilerler. Zorunlu hallerde ise aile üyeleri veya yetkililer başvurur. Bu kurum, yaşlı istismarını önleme açısından da kritiktir. Mahkeme, vasiyi atarken öncelikle eş veya yakın akrabaları tercih eder, ancak menfaat çatışması varsa üçüncü kişilere yönelir.

Vasi Tayini İçin Gerekli Şartlar

Yaşlı bir bireye vasi tayin edebilmek için belirli şartların sağlanması zorunludur. Öncelikle, TMK'nın 404-408. maddelerinde belirtilen vesayetin gerekli olduğu durumlar mevcut olmalıdır. Yaşlılar için en öne çıkan neden, yaşlılık nedeniyle kendi işlerini görememe durumudur. Bu, tıbbi raporlarla kanıtlanmalıdır. Örneğin, akıl hastalığı, akıl zayıflığı, savurganlık veya kötü yönetim gibi sebepler kısıtlama gerekçesi olabilir.

Vasi olacak kişinin de belirli niteliklere sahip olması gerekir.

TMK'nın 418. maddesine göre, vasi olamayacak kişiler şunlardır: Kısıtlılar, kamu hizmetinden yasaklılar, haysiyetsiz hayat sürenler veya vesayet altındakiyle menfaat çatışması olanlar.

Öte yandan, vasi adayının ergin, kısıtlı olmayan ve görevi yapabilecek yetenekte olması şarttır. Mahkeme, vasiyi atarken sosyal, mali ve psikolojik inceleme yapar. Öncelik, yaşlı bireyin eşi veya yakın hısımlarındadır, ancak haklı nedenlerle (örneğin, aile içi anlaşmazlık) başkası atanabilir.

Başvuru İçin Gerekli Belgeler

Vasi tayini sürecinde gerekli belgeler, başvurunun geçerliliği için şarttır. Aşağıdaki evraklar mahkemeye sunulmalıdır:

1. Sağlık raporu: Tam teşekküllü bir hastaneden alınmalı, yaşlı bireyin zihinsel ve fiziksel durumunu detaylı şekilde açıklamalıdır.

2. Nüfus cüzdanı fotokopisi: Yaşlı bireyin kimlik bilgilerini doğrulamak için gereklidir.

3. İkametgah belgesi: Yaşlı bireyin yerleşim yerini kanıtlar.

4. Vasi adayının beyanı: Vasi olmaya istekli olduğunu ve uygunluğunu gösteren yazılı belge.

Ek prosedür evrakları: Yaşlı birey cezaevinde veya yurtdışındaysa, duruma özgü ek belgeler talep edilir.

Bu şartlar, Yargıtay kararlarıyla da şekillenmiştir. Örneğin, eski tarihli raporlar kabul edilmez; güncel tıbbi değerlendirme zorunludur. Şartlar sağlanmazsa, mahkeme talebi reddeder. Bu, yaşlı bireyin haklarını korurken, gereksiz kısıtlamaları önler. Uygulamada, yaşlıların %70'inden fazlasında akıl zayıflığı nedeniyle vasi tayini yapılır. 

Ayrıca, vesayet altına alınma gönüllü olabilir. Yaşlı birey, kendi talebiyle kısıtlanmayı isteyebilir (TMK m. 406). Bu durumda, şartlar daha esnek değerlendirilir. Ancak zorunlu kısıtlamalarda, mahkeme delilleri objektif tartar. Şartlar sağlandığında, süreç hızlı ilerler ve yaşlı bireyin menfaatleri korunur.

Vasi Tayini Başvuru Süreci

Vasi tayini başvuru süreci, sulh hukuk mahkemesinde başlar. Yetkili mahkeme, yaşlı bireyin yerleşim yerindeki mahkemedir (TMK m. 410). Başvuruyu, yaşlı bireyin kendisi, eşi, yakın akrabaları veya resmi kurumlar (örneğin, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı) yapabilir. Süreç, dava dilekçesiyle inicia.

Dilekçede, kısıtlama gerekçeleri detaylı belirtilmelidir: Yaşlı bireyin sağlık durumu, mali yetersizliği ve neden vasi gerektiği gibi. Ek olarak, sağlık raporu, nüfus kayıt örneği ve vasi adayının bilgileri sunulur. Mahkeme, başvuruyu inceledikten sonra duruşma tarihi belirler. Duruşmada, yaşlı birey dinlenir (eğer mümkünse) ve tanık beyanları alınır. Tıbbi rapor yetersizse, mahkeme yeni rapor ister.

Süreç genellikle 3-6 ay sürer, ancak acil durumlarda hızlandırılabilir.

Karar verildiğinde, kısıtlama ilanı yapılır: Yaşlı bireyin nüfus kayıtlı yerinde ve yerleşim yerinde duyurulur. Bu ilan, üçüncü kişilere karşı kısıtlamanın geçerliliğini sağlar. Karara itiraz hakkı vardır; sulh hukuk mahkemesine 10 gün içinde başvurulur.

Dilekçe hazırlığı, delil sunumu ve mahkeme takibi profesyonel yardım gerektirir. Örneğin, raporun tam teşekküllü hastaneden alınması zorunludur; aksi halde dava reddedilir. Başvuru sonrası, mahkeme vasiyi atar ve yetkilerini belirler. Vasi, göreve başlar başlamaz rapor verme yükümlülüğü altına girer.

Vasi Tayini Sonrası Sorumluluklar

Vasi tayini kararı sonrası, vasinin sorumlulukları başlar. TMK'nın 403. maddesine göre, vasi vesayet altındaki kişinin kişiliği ve malvarlığını korumakla yükümlüdür. Bu, günlük bakım, tıbbi kararlar ve mali yönetim anlamına gelir. Vasi, yaşlı bireyin adına sözleşme yapabilir, ancak önemli işlemlerde (örneğin, mülk satışı) mahkeme izni alır.

Vasi, yıllık rapor sunar: Mali hesaplar, sağlık durumu ve yapılan işlemler detaylandırılır. Denetim makamı (asliye hukuk mahkemesi) bu raporları inceler. İhmal veya kötüye kullanım durumunda, vasi azledilir ve tazminat sorumluğu doğar (TMK m. 466). Yaşlı bireyin yerleşim yeri izinsiz değiştirilemez.

Yaşlı birey için ise, kısıtlama belirli alanlarla sınırlı kalır. Örneğin, maaşını harcayabilir, ancak büyük yatırımlar vasiye bağlıdır. Vesayet sona erdiğinde (örneğin, iyileşme halinde), mahkeme kısıtlamayı kaldırır. Bu süreç, düzenli tıbbi kontrollerle takip edilir.

Sorumluluklar, aile dinamiklerini etkiler. Vasi, tarafsız olmalı ve menfaat çatışmasından kaçınmalıdır. Örneğin, vasinin kendi yararına işlem yapması yasaktır. Bu, yaşlı bireyin refahını ön planda tutar ve hukuki güvence sağlar.

Sık Karşılaşılan Sorunlar ve Çözümler

Vasi tayini sürecinde sık karşılaşılan sorunlar, aile içi anlaşmazlıklar ve bürokratik gecikmelerdir. Örneğin, birden fazla vasi adayı varsa, mahkeme öncelik sırasını (eş, çocuklar) uygular. Çözüm, uzlaşma yoluyla aday belirlemektir.

Başka bir sorun, rapor eksikliği nedeniyle dava reddidir. Çözüm, önceden tam teşekküllü rapor almaktır. İtirazlarda ise, 10 günlük süre kaçırılmamalıdır.

Ayrıca, vasinin istismar etmesi durumunda, şikayet hakkı vardır. Mahkeme, yeni vasi atar. Bu sorunlar, avukat danışmanlığıyla minimize edilir.

Sonuç

Yaşlı insanlara vasi tayini, onların haklarını ve menfaatlerini korumak için kritik bir hukuki süreçtir. Türk Medeni Kanunu çerçevesinde düzenlenen bu mekanizma, yaşlı bireylerin yaşam kalitesini artırmayı ve istismarı önlemeyi amaçlar. Sürecin temel noktaları şunlardır:

• Vasi tayini gerekliliği: Yaşlı bireyin kendi işlerini görememesi, akıl zayıflığı veya fiziksel yetersizlik gibi nedenlerle ortaya çıkar.
• Başvuru süreci: Sulh hukuk mahkemesine dilekçe ve tıbbi raporla başvurulur; yetkili mahkeme, yaşlı bireyin yerleşim yerindedir.
• Vasi seçimi: Eş veya yakın akrabalar önceliklidir, ancak menfaat çatışması varsa tarafsız bir kişi atanır.
• Sorumluluklar: Vasi, yaşlı bireyin malvarlığını ve kişisel ihtiyaçlarını mahkeme denetiminde yönetir.

Bu süreç, doğru uygulandığında yaşlı bireylerin güvenliğini sağlar ve ailelere rehberlik eder. Hukuki destek alarak, vasi tayini sorunsuz bir şekilde tamamlanabilir.

Akdemir Hukuk Bürosu

Daha detaylı bilgi almak ve hukuki danışmanlık için İstanbul Kartal/Soğanlık'ta bulunan Akdemir Hukuk Bürosu'nu ziyaret edebilir veya 0 505 589 86 36 numaralı telefondan iletişime geçebilirsiniz. Vesayet alanında uzman büromuz, sizlere hukuki destek sağlamaya hazırdır.

Avukat Muhammet Akdemir Kimdir?